İneklerde Kızgınlığın Belirlenmesi, Çiftleştirme veya Tohumlama Zamanı

İneklerde Kızgınlığın Belirlenmesi, Çiftleştirme veya Tohumlama Zamanı

Doç.Dr.Serap GÖNCÜ

Başarılı bir süt sığırı yetiştiricisi, her ineğinden yılda 1 buzağı almayı hedefler. Bunun için ineğin zamanında döl tutması çok önemlidir. Bu iş her şeyden önce kızgınlığın belirlenmesindeki başarıya bağlıdır. Kızgınlık, ergin bir ineğin gebe kalıncaya kadar düzenli aralıklarla çiftleşme isteği gösterdiği ya da erkeği kabul ettiği fizyolojik ve içgüdüsel eşeysel davranış gösterdiği dönemdir. Ortalama 21 günlük üreme döngüsü içerisinde, esas kızgınlık süresi ortalama 12 – 18 (sıcak mevsimlerde 10 saate kadar düşse de) saattir.

Üreme döngüsünün birinci günü, inekte çiftleşmeye hazır kızgınlığın başladığı gün olarak kabul edilirse, bundan en çok bir gün önce kızgınlık öncesi dönem gözlenir. Bu dönem, çiftleşmeye hazır kızgınlık dönemi değildir. İnek özellikle başka ineklerin binme hareketine izin verir İneğin diğer ineklerin ve boğanın binme hareketine izin vermeye başlaması ileesas kızgınlık dönemi başlar. Burada bilinmesi gereken diğer bir husus da, döllenecek yumurtanın yumurtalıklardan salıverildiği zamandır. Yumurta salınması, ineğin kızgınlığının başlamasından sonra geçen 24-36 saat veya başka bir deyişle, kızgınlığın sona ermesinden  (kızgınlıktan çıktıktan) ortalama 12 saat (genellikle 10-14 saat arasında) sonra gerçekleşir. Bu nedenle yetiştiriciler, çiftleştirme veya tohumlamada acele etmemeleri, esas kızgınlık dönemin başladığı zamanı iyi gözlemlemeleri gerekir.

İnekler, kızgınlığın başlangıcı olan ilk saatlerde boğaların binme hareketine, içgüdüsel olarak, müsaade etmezken diğer ineklere müsaade ederler. Boğayı kabul ise, döllenme için daha doğru zaman olan, esas kızgınlığın oluştuğu daha ileriki saatlerde olur. Tohumlama zamanı ile ineğin kızgınlık gösterdiği saatler, birbiri ile eş zamanlı değildir. En uygun tohumlama zamanı, kızgınlık sürecinin sonları ile bitiminden sonraki birkaç saatlik zamandır. Yapay tohumlamanın yapılacağı en uygun zaman aralığı, ortalama 18 saat süren kızgınlık sürecinin son 6 saati ile, ineğin kızgınlıktan çıktıktan sonraki 6 saatlik zaman aralığıdır (toplam 12 saat). Yetiştiricinin basit olarak, sabah kızgın olan ineği öğleden sonra, öğleden sonra ve akşama yakın saatlerde kızgın olan ineği ise, ertesi gün sabah tohumlatması iyi bir uygulamadır.

Kızgınlık Belirtileri;

Kızgınlık belirtileri kızgınlık dönemine göre farklı zamanlarda ortaya çıkmaktadır.  Kızgınlığın belirtileri ise aşağıda sıralanmıştır.

• Kızgın olan inekler, geceleri ayakta olmayı tercih ederken, gündüzleri de nadiren yatarlar ve ürkütüldüklerinde hemen tepki verirler.
• Binme hareketi sırasında yerinde durmayan ineklerde esas kızgınlık başlamış sayılmamalıdır.Binme hareketine müsaade etme esas kızgınlığın en önemli belirtisidir. Dikkatli gözlem yapıldığında, ineklerin sırt ve sağrılarında binme sonucu oluşan kirlenme gözlemlenebilir.
• Kızgınlık başlangıcına yakın olan inekler, bir araya toplanma eğilimi gösterirler. Boğa olması durumunda boğaya mümkün olduğunca boğaya yakın olma eğilimindedirler.
• Kızgın ineklerin, hareketlilikleri artar, yem yeme istekleri azalır, o günkü süt verimlerinde bir miktar düşme gözlenir.
• Diğer ineklerin ferçlerini koklarlar, kızgın olan veya kızgınlığı yaklaşan ineklerin arka kısımlarına çenesini sürterler.
• Kızgın ineklerin, ferç’i, pembe, ıslak ve şişkin olup, aynı zamanda yetiştiricilerin Çaraadını verdiği şeffaf, yapışkan akıntı görülür.
• Kızgınlık sonrası ikinci ve üçüncü günlerinde, düvelerin % 90’ı ile ineklerin % 50’sinde ferçten hafif kanlı akıntı (kanama) olur.

Kızgınlık Gözleminde Başarı

Kızgınlığı belirlenmesindeki başarı yapılan gözlem sayısı ile yakından ilişkilidir. Günde yapılan kontrol sayısı ve kızgınlığın belirlenmesinde aşarı oranı Çizelge 2’de verilmiştir.

Çizelge 2. Günde yapılan kontrol sayısı ve kızgınlığın belirlenmesinde başarı oranı

Kızgınlığın belirlenmesindeki başarıda gözlem sayısı, önemli bir kriter olmakla birlikte gözlem zamanı da çok önemlidir. Yapılan çalışmalarda ineklerin büyük çoğunluğunda kızgınlık belirtilerinin gece ortaya çıktığını göstermektedirler (Şekil 2).

Şekil 2. Kızgınlık belirtilerinin günün saatlerine göre dağılımı (%)

Bir kişi, etkin çalışabilirse 300 kadar ineğin kızgınlık belirlenmesinde yeterli sonuç alabilir. Çünkü kızgınlık nedeniyle hareketlenen inek sayısı, ne kadar fazla olursa kızgınlığın saptanması da o kadar kolay olacak demektir. Ancak, 10 inekten büyük sürülerde kızgınlığın belirlenmesinde, numaralama, kayıt tutma ve ineklerin gruplara ayrılması başarıda çok önemli bir rol oynamaktadır.

Kızgınlık Gözleminde Dikkat Edilecek Noktalar

Entansif ve çok ineği olan bir işletmede, deneyimli ve sadece bu işe bakan kişiler sorumlu olmalıdır. Tüm kızgınlık belirtilerini iyi bilen bir yetiştirici de kendi ahırında, belirli bir düzen içinde özel vakit ayırarak kızgınlıkları belirleyebilir. Bir ahır içinde bulunan ineklerde kızgınlık gözlemi yaparken dikkat edilecek noktalar aşağıda sıralanmıştır.

• Uygun zamanda gözlem yapılmalıdır. Gece, sabah erken ve akşam geç saatlerde de gözlem yapılmalıdır.
• Gözlem yapacak kişi, bu iş için rahat kıyafetleri ile ahır içinde dolaşacak şekilde hazırlanmış olmalıdır.
• Kızgınlık gözlemi sırasında yem kontrolü veya herhangi bir diğer işe bakılmamalıdır.
• İneklerin arasında yavaş ve rahat bir şekilde gezinilmelidir. Çalışanlar varsa işleri bittikten sonra gözlem yapılmalıdır.
• 50 ineklik bir bölmede bir gözlem süresi en az 25 dakika sürmelidir.
• Kış aylarında çok belirgin olmayan ve sessiz kızgınlık adı verilen kızgınlıklar sıkça görülmektedir. Ayrıca
• Sıcak yaz aylarında da benzer durumlar söz konusudur. Yetiştiriciler, bu zamanlarda kızgınlık belirleme işlerine özel önem göstererek bu problemin üstesinden gelebilirler.

İneklerin en uygun zamanda çiftleştirilmeleri veya tohumlatılması maksimum döl tutma sağlanması ve işletme ekonomisi açısından son derece önemlidir. Tohumlama masrafları ve zaman kaybı bunlar içinde sayılabilir. Bu konuda araştırma yapanlar, en yüksek döl verimi almada en önemli eksikliğin kızgınlığın saptanmasında ve gerçek kızgınlık zamanının belirlenmesinde görülen hatalardan kaynaklandığını belirtmektedirler. Yetiştiriciler, en uygun tohumlama zamanını belirleyebilmeleri için esas kızgınlığın başladığı zamanı çok iyi belirlemelidirler. Ancak, bu sağlanabildiğinde her yıl muntazam olarak bir inekten bir buzağı elde etme mümkün olabilecektir.