Sığırda Tırnak Bakımı
Doç.Dr.Serap GÖNCÜ
Sığır yetiştiricisinin “tırnağı yoksa sığırda yok” sözü, çok önemli bir gerçeği işaret etmektedir. Bir sığır ayağında, tırnaklar, dikey pozisyonda vücut ağırlığını taşıyabilecek kapasitede olmalıdır (Şekil 1). Tırnak tabanı dengeli ve eğimsiz olduğu takdirde yük ayaklara ve dolayısıyla da tırnaklara eşit dağılır. Tırnak bakımında amaç, vücut ağırlığından kaynaklanan basıncı dört ayağa eşit olarak dağıtmaktadır.
Şekil 1. Sığır tırnağı yan (a), arka (b) görünüşü
Pek çok faktör, genetik, barınak tipi, ekzersiz, mevsim, yaş, gebelik ve laktasyon ile besleme koşulları, ayak sağlığı üzerinde etkilidir. Bu faktörlerin birisi veya birkaçı bir araya gelerek sürünün ayak sağlığını belirlemektedir. Düzenli tırnak bakımı ise diğer faktörlerin etkilerini en aza indirme etkisine sahip tek yoldur.
Tırnakta vücutta bulunan diğer dokular gibi hastalanır. Hem de çok değişik kısımlarda ve değişik şekillerde. Başlıca ayak hastalıkları (tırnak çatlakları, tırnak düşmesi ve tırnak kalınlaşması), tırnak taban hastalıkları (taban ezikliği, taban ülserleri ve ökçe aşınması), tırnaklar arasındaki deri kısmın hastalıkları (laminitisler, kıl torbası yangıları, tırnak arası yaralar), eklem şişmeleri, tendoların (ayak bağları) zedelenmesidir.
Ayak hastalıkları, süt veriminin azalmasına sebep olarak sütten elde edilen gelirin düşmesine ve hayvanın yem yemesine engel olarak kilo kaybetmesine sebep olmaktadır. Buna ek olarak tedavi ve ilaç giderleri de ek bir masraf meydana getirmekte ve işletme giderlerini arttırmaktadır. Her bir topal sığır için ise yaklaşık masraf, 70 US dolar/yıl civarındadır. Üstelik tedavi edilmez ise, uğranılacak kaybın miktarı artmaktadır.
Tırnak kesimi uzmanlık ve tecrübe gerektiren bir iştir. Usta bir tırnak bakıcısı, özel aletleri (Şekil 2) kullanarak tırnak kesimi yapmaktadır. Bugüne kadar geliştirilmiş çeşitli tırnak bakım aletleri bulunmakla birlikte hangi aletin kullanılacağı, tecrübe ve tercihe bağlı olarak değişmektedir. Ancak, kullanılan aletin çekme gücünü koldan veya bilekten alıyor olması, harcanacak enerjiyi ve gereken kuvveti değiştirebilmektedir. Genel olarak bir sıralama yapmak gerekirse önce tırnak kerpeteni veya tırnak makası ile uzamış ön tırnak kısmını almak (Şekil 2) ve arkasından yontacakla şeklini verip en son töpü ile düzeltme yapılmaktadır. Bu aletlerin tırnak bakımı işlemlerinde kullanılma sırası, tırnağın uzunluğuna ve tırnağın durumuna göre değişir.
Şekil 3. Tırnak Kesim ölçüleri ve kullanılan aletler
Tırnak bakımında işlem sırası genelde 3 aşamadır (Şekil 3). Ancak problem varsa bir veterinerin muayene etmesi hastalığın ayak sağlığının korunmasında çok önemlidir.
1- İç tırnak ön uzunluğunu 7.5 cm’ye kısaltın ve tırnak tabanın yerden 5-7 mm yükseklikte olmalıdır.
2-Dış ve iç tırnak mümkün olduğunca aynı uzunluk ve yükseklikte olmalıdır.
3-Taban hafif eğimli olup bu şeklin korunması gerekir.
Tırnak bakımı yapılırken ayak tabanı ve tırnak arasındaki hassas deri kısmı ayrıca ve dikkatli bir şekilde kontrol edilmelidir. Bu kısımda iltihap, yara veya yabancı cisim batması gibi problemler olabilir. Bunun dışında, tırnağa alt taraftan bakıldığında tırnağın arka kısmında yer alan topuğun taban kısmı vücut ağırlığının büyük bir kısmını taşıdığı için bu kısmın güçlendirilmesine dikkat edilmelidir. İki tırnak arasında yer alan kılsız deri kısım ise kirli ahır zemini ile sürekli temas halinde olduğu için havasız ve ıslaktır. Bu nedenle hastalıklara hassas olup kötü koku, yumuşaklık veya iltihaplı durum olup olmadığı kontrol edilmelidir.
Alınabilecek önlemler:Bir süt sığırcılığı işletmesinde sağlam tırnaklı ineklerin seçimi ve sürü idaresi işleri ayak hastalıklarının minimuma indirilmesi mümkündür.
1.Barınak ve zemin yapımı:Ahırda gezinti alanının, mümkünse topraktan, değilse pürüzlü ve oluklu bir şekilde hazırlanması ve ahır bölmelerinin mümkün olduğunca bir örnek yapıda olması; serbest ahırda inek için kuru yer sağlayacak zemin düzenlemesi olmasına dikkat edilmelidir.
2.Ayak banyosu temini:Her gün bakır sülfatlı (göztaşı) veya creolin’le hazırlanmış ayak banyolarını dönüşümlü olarak kullanımı,
3.Düzenli ve dengeli besleme ve yemleme programı uygulamak:Süt sığırı için hazırlanan rasyon anahtar bir role sahip olup yüksek oranda kesif yem ve düşük oranda kaba yem içeren bir rasyonla besleme koşullarında, özellikle laktasyonun ilk dönemlerinde olan süt ineklerinde asidozis (arpalama, şişme) sonucu laminitise (tırnakla derinin birleşim yeri iltihapları) sebep olacaktır. Aynı şekilde şap hastalığı sonucunda da laminitis görülmektedir
4.Düzenli tırnak bakımı:Yılda en az iki kez tırnak bakımı yapılmalı ve kuruya çıkmadan önce de inekler tırnak kontrolünden geçirilmelidir. Tırnak uzaması özellikle bahar aylarında maksimum olup bu dönemde daha dikkatli olunması ayak sağlığı konusunda başarıyı artırır
