Boğaların Beslenmesi

GENÇ BOĞALARIN BESLENMESİ (Döl Kontrolü)

Prof.Dr. Murat GÖRGÜLÜ

Genç boğalar 14-15 aylık olduklarında ergin ağırlıklarının yarısına ulaşmalıdırlar. Genç hayvanlarda özellikle yaşamlarının erken döneminde ekstrem düzeyde yetersiz enerji alımı cinsi olgunluk yaşını geciktirmektedir. Genç hayvanların aşırı yemlenmesi ise hem semen kalitesini hem de servis kapasitesini düşürebilmektedir. Bu daha çok testis torbasının yağlanması ve testislerin yağ dokuyla izole edilmesi ile testislerde sıcaklık artışı nedeniyle ortaya çıkmaktadır.

Döl kontrolündeki boğa adayı tosunlar genellikle kesif yemle beslenirler. Bunlar aşımda kullanılmaya başlayacakları döneme kadar daha düşük besleme düzeyinde tutulmalıdırlar. Test dönemi sonucunda daha çok kaba yemlere dayalı bir yemlemeye geçiş söz konusu olacaktır. Bazen bu geçişlerde hata yapılabilmektedir. Kesif yemden doğrudan meraya veya yüksek kaliteli yonca kuru otuna geçiş sindirim bozukluklarına neden olur ve üreme performansında da düşüşler görüleblir. Bu geçişler yavaş yavaş ve uzun sürede alıştırarak  yapılmalıdır. Spermaların üretimi ve olgunlaşması için 60 gün gereklidir. Beslemede sperma gelişimi etkiliyecek dzüeyde sorun varsa normale dönüş için 60 günlük bir döneme ihtiyaç duyulacak anlamna gelektedir.

Çizelge 7’de 500-600 kg canlı ağırlığa sahip 900-1000 g canlı ağırlık kazanan bir boğanın besin madde gereksinmeleri, Çizelge 8’de de boğa test programında kullanılabilecek bir rasyon örneği verilmiştir.

 Çizelge 7. 550-600 kg canlı ağırlığa ve yaklaşık 900-1000 g canlı ağırlık kazanan bir boğanın yaklaşık besin madde gereksinmesi
 

Besin Maddesi	Gereksinme	Besin Maddesi	Gereksinme
Kuru Madde, kg	12	Mg, %	0.10
NEm, Mcal/kg	1.45	Na, %	0.08
NEg, Mcal/kg	0.86	S, %	0.10
TDN, %	62.4	Co, mg/kg	0.10
ME, Mcal /kg	2.25	Cu, mg/kg	8.0
HP, %	10	I, mg/kg	0.50
Ca, %	0.6	Fe, mg/kg	50.0
P, %	0.3	Mn, mg/kg	40.0
K, %	0.65	Zn, mg/kg	42.0
Se, mg/kg	0.20	Vitamin E mg/kg	275
Vitamin A, IU/kg	4400

 Çizelge 8. Boğa yavru test programında kullanılan bir rasyon örneği

Hammaddelerabc	%
İri kırılmış mısır	38
Ezilmiş veya kırılmış yulaf	25
Mısır koçanı (kaba öğütülmüş)	10
Yonca unu (%17 HP)	10
Orta kaliteli buğday	5
SFK (%44 HP)	10
DCP	0.5
Kireç taşı	0.7
İz elementler	0.5
Se	(3ppm)
Na-Bentonit	0.3

1. Mısır dışındaki diğer hammadeler pelet formdadır.
2. Boğalar 1-2 kg kuru ota yemliklerden almaktadır.
3. 2650-3300 IU Vitamin A, 220-330 IU Vitamin D, ve 4.5-6.5 IU Vitamin E/kg karışım

 Boğaların Beslenmesindeki Spesifik Konular

Rasyon Çinko Düzeyi

Çinko (Zn) yetersizliğinin erkeklerde üreme problemlerine neden olduğu bir süredir bilinmektedir. Zn bir kısım hormonların üretilmesi, depolanması, boşaltılmasında ve reseptör alanların etkinliği üzerinde önemli rol oynamaktadır.  Zn, testesteron, insülin, ve adrenal kortikosteroidlerin üretimi ve salgılanmasını etkilemektedir. Erkeklerde sperma üretimi ve birincil ve ikincil cinsiyet organlarının gelişimi rasyon Zn düzeyinden etkilenmektedir.

Çinko bakımından desteklenen boğalarda normal sperma oranının yükseldii beildirlmektedir. Çinko kaynakları etkinlik bakımından farklılık göstermektedirler. Çinko proteinatlar (organik çinko) etkinlik bakımından inorganik kaynaklardan daha kullanışlıdır. Rasyonda çinko her zaman bulundurulmalıdır. Zira hayvan vücudunda depo edilebilen Zn miktarı çok azdır. Yemde 40 ppm ve plazma çinko düzeyi 0.6-0.8 ppm arasında değişen konsantrasyonlar Zn durumunun iyi olduğunun gösstergesidir.

 Pamuk Tohumu ve Ürünleri

Gossipol pamuk tohumunda doğal olarak bulunan toksik bir pigmenttir. Bütün pamuk tohumu, küspe ve kabuklarından daha yüksek düzeyde serbest gossipol içermektedir. Çinli araştırıcıların insanlarda yaptığı çalışmalarda gossipolun erkeklerde kullanılması durumunda gebeliği önlemede etkili bir madde olduğu keşfetmişlerdir. Gossipolün özellikle cinsi olgunluğa yaklaşmış genç erkeklerde üreme fonksiyonları üzerinde daha yaşlı ve ergin erkeklerden daha zarar verici etkileri vardır. Uzun süreli pamuk tohumu ürünleri tüketen boğalarda üreme performansı düşmektdir.

Pratik yemlemede 1.5-2 kg pamuk tohumu küspesi kullanıldığında boğalarda üreme problemlerine neden olacak düzeyde gossipol alımı söz konusu olmamaktadır

İneklerde ve ergin boğalarda direk ekstraksiyon yöntemi ile elde edilmiş PTK’nın günde hayvan başına 1 kg, ekspanderla muamele edilmiş PTK’dan 2 kg, pres yöntemi ile elde edilmiş PTK’dan 2 kg veya 2-3 kg kadar bütün pamuk tohumu kullanılması üreme bakımından pratik herhangi bir probleme neden olmadığı bildirilmektedir.

Sığırların çoğu için bütün çiğitin rasyondaki oranı toplam rasyonun %15-20’si ve genç boğalarda ise %10 ve daha az düzeyde sınırlanmalıdır. Serbest gossipol içeriği yüksek olan PTK üretilmesi durumunda, bu PTK genç hayvanlarda rasyonda %5 düzeyinde sınırlı tutulmalıdır. Presleme yöntemiyle elde edilmiş PTK ve yaygın olan ekspander uygulaması ile elde edilen PTK %15 e kadar kullanılabilir.

Embriyo transferi yapıldığında gossipol içeren  protein kaynağı yerine diğer protein kaynaklarının kullanılması daha güvenlidir. Zira embriyo transferi pahalı bir uygulamadır ve riske atmak doğru değildir. Ayrıca preruminant dönemde 8 haftalık yaşa kadar buzağı rasyonlarında gossipol içeren ürünlerin kullanılmaması önerilir.

 Boğa adayı tosunların beslenmesinde dikkat edilecek hususlar;

1. Çiftleştirmeye geçmeden önceki dönemde (test periyodundan çiftleştirmede kullanılacağı döneme kadar) canlı ağırlık kazançları maksimum 900-1000 g düzeyinde olmalıdır.
2. Boğa adayı tosunlara %10-11 ham proteinli ve 2.3-2.7 Mcal/kg KM içerikli bir kesif yemden 3-5 kg temin edilirken, serbest olarak orta kaliteli bir kaba yem kullanılması önerilebilir.
3. Kullanılan kaba yem küflerden ari olmalıdır.
4. Çavdar mahmuzu boğalar tarafından tolere edilemez, bu nedenle yemlemeden önce kullanılacak tane yemlerin iyi bir şekilde gözlenmesi gerekir (bu olumsuzluk tane üzerindeki siyah noktalardaki koyu mor renklerden anlaşılır).
5. Uygun düzeylerde Ca, P ve Vitamin A içeren bir vitamin ve mineral karışımı hayvanlara verilmelidir.
6. Mineral yetersizliği ve özellikle Zn eksikliği durumunda cinsel aktivite, canlı ve normal sperm miktarları azalmaktadır.
7. Çiftleştirme veya sağım sezonunda hayvanın iyi kondisyonlu olması gerekir. Hayvanlar çiftleştirme işlerine alıştırılmalıdırlar.
8. Çiftleştirme döneminden 2 ay kadar öncesinden başlayarak yem değişimleri ve stres koşulları ortadan kaldırılmalıdır.
9. Genç boğalar çok aktif olurlar, eğer bunlara uygun bir mera alanı (8 dönüm) sağlanırsa kendileri ekzersiz yapabilirler. Boğalarda hareketliliği sürdürmek için sulama ve yemleme ünitelerinin uzak tutulması faydalı bir uygulama olarak kullanılabilir.
10. Boğaların beslenmesinde çiftleşme sezonunda silaj kullanımı sınırlandırılmalıdır. Artan silajın bozulması ve tüketilmesi sorun teşkil edebilir. Günlük verilebilecek silaj miktarı 10 kg’ı geçmemelidir.
11. Boğalar tohumlama veya sağım dönemleri dışında yaşama payı düzeyinde yemlenmelidir. Aksi takdirde, vücut ve testis yağlanması nedeniyle libidoda düşme ve normal sperm oranında düşme gözlenir.
12. Pamuk tohumu gibi toksik materyal içeren yemlerin kullanılmasından sakınmak gerekir. Pamuk tohumundaki gossipol spermler üzerinde toksik etki yapmakta sperm kalitesi bozulmaktadır.