Sığırlardan Alınan Ölçüler ve Ölçme
Doç.Dr.Serap GÖNCÜ
Bir zooteknist için ölçüm ve tartım çok kere gerekli ve yardımcı bir kaynak olabilir. Kısaca özetlemek gerekirse hayvanların öçülmelerinin yararları;
- Hayvanlara değer biçilmesinde temel kaynak oluşturur.
- Ölçme yoluyla hayvanın vücut yapısını daha ilmi bir şekilde anlamak ve açıklamak mümkündür.
- Çeşitli yörelerde yetiştirilen hayvanları ve işletmeleri karşılaştırmak olanağı vardır.
- Yetiştiricinin hayvanları hakkında gerekli kararları almalarında yardımcı olur.
- Bilimsel çalışmalarda gereklidir.
- Değer biçmeye alışmak isteyenlere yardımcı olur.
Ölçme için üç alet ve tartım için kantar gereklidir. Bunlar;
1 ) ölçü bastonu
2 ) ölçü pergeli
3 ) ölçü şerididir
Ölçü şeridi Ölçü bastonu
Sığırların ölçülmeisnde, kantar olarak genellikle bir tonluk kantar kullanılmakta ve hayvanın rahatça ölçülebilmesi için etrafı bir çitle çevrili kantarlar tercih eidlmektedir. Kantarın en az 1 kilograma kadar hassas olması gerekir. Buzağılarda ise 300 kg çekerli teraziler daha hassas ölçüm amacıyla tercih edilmektedir.
Ölçü alınırken hayvanın sakin olması, düz bir yerde normal duruş göstermesi önemlidir. Ayakların dik olması ve kullanılan ölçü bastonunun da yükseklik ölçüleri alınırken dik tutulması gerekir. Ölçü alınırken hayvanlara iyi davranmalı, ürkek ve korkak hayvanları sakinleştirecek şekilde hareket edebilirler. Güvenilir ölçü elde etmek için ölçülerin alındığı yerlerin iyi bilinmesi gerekir. Bunlara dikkat edilmez ise ölçümler hatalı olur ve sonuçlara güvenilmez.
Hayvanlardan genellikle yükseklik, genişlik, uzunluk ve derinlik ile çevre ölçüleri alınmaktadır.
1 ) Yükseklik ölçüleri (ölçü bastonu ile alınır) (Şekil 1 ve Şekil 2)
-Cidago yüksekliği: Cidagonun en yüksek noktasından yere kadar olan dikey mesafe
– Sırt yüksekliği: Son sırt omuru diken çıkıntısı ile yere kadar olan dikey mesafe
-Sağrı yüksekliği: Sağrı kemiğinin en yüksek noktasından yere kadar olan dikey mesafe (Şekil 1)
.JPG)
Şekil 1. Sağrı Yüksekliği ( ölçü bastonu ile alınır )
Kuyruk sokumu: Kuyruk kaidesinin en yüksek noktasından yere kadar olan düz mesafe
- Göğüs kafesi uzunluğu: Omuzucu mafsalından son yalancı kaburganın kavdal noktasına kadar olan mesafeSağrı uzunluğu: Kalça kemiğinin cranial noktasından tuber ichii’nin kavdal noktası arası
Şekil. 2. Yükseklik ölçüleri (ölçü bastonu ile alınır)
2 ) Genişlik ölçüleri (ölçü pergeliyle alınır) (Şekil 3)
- Kürekler arası genişlik ( ölçü bastonu ile alınır ):
- Ön sağrı genişliği ( tubercoxae ) : Kalçalar arasındaki açıklık
- Orta sağrı genişliği ( trohanter majör posterior ) : Trohanter majorlar arasındaki açıklık
- Arka sağrı genişliği ( tuberichii ) : Tuber ichii’lerin dış kenarları arası
Şekil 3. Genişlik ölçüleri (ölçü pergeliyle alınır)
3 ) Derinlik ölçüleri (ölçü bastonu ile alınır) (Şekil 4)
-Göğüs derinliği: Omuz arkasında cidago ile göğüs kemiği arasındaki dikey mesafe
– Göğüs çevresi: Şeridi kürekler arkasında gövde etrafında dolaştırmak suretiyle
– İncik çevresi: İncik kemiğinin en ince yerindeki çevresi
Şekil 4. Derinlik ölçüleri (ölçü bastonu ile alınır)
4 ) Baş ölçüleri
- Baş uzunluğu : ( Meme dahil ) alın çıkıntısının en yüksek noktasından üst dudağın alt kenarına kadar olan mesafe, pergelle
- Baş genişliği: Başın en geniş yerinde ölçülen genişlik, pergelle
- Alın uzunluğu: Alın çıkıntısının en yüksek noktasından gözlerin iç açılarını birleştiren mevhum hat arasındaki mesafe, pergelle
- Yüz uzunluğu : Gözlerin iç açılarını birleştiren mevhum hattın ortasından üst dudağın alt kenarına kadar olan mesafe, pergelle
- Boynuz uzunluğu : ( Dıştan eğri ) ölçü şeridin dıştan boynuzun inhinalarına tatbik ederek dipten uca kadar olan mesafe, şeritle
- Boynuz çevresi : ( Kaidede ) şeritle kaidede ölçülen çevre
- Boynuzlar arası genişlik : Boynuzların kaideleri arasındaki mesafe, şeritle
- Kulak ölçüleri Dış taraftan kulağın kaidesi ile ucu arası, şeritle
5 ) Uzunluk ölçüleri :
Vücut uzunluğu (Şekil 5)
Şekil 5. Uzunluk ölçüleri ( ölçü bastonu ile alınır )
6 ) Çevre ölçüleri (Şekil 6)
- Göğüs çevresi
- İncik çevresi
Şekil 6. Göğüs ve İncik Çevresi
Genel proporsiyon endeksleri grubu
1 ) Yandan vücut form endeksi : Cidago yüksekliği x 100 / Vücut uzunluğu
2 ) Önden vücut form endeksi : Arka göğüs genişliği x 100 / Cidago yüksekliği
3 ) Yandan gövde form endeksi : Göğüs derinliği x 100 / Vücut uzunluğu
4 ) Önden gövde form endeksi : Arka göğüs genişliği x 100 / Vücut uzunluğu
5 ) Gövde tıknazlık endeksi : Vücut uzunluğu x 100 / Göğüs çevresi
6 ) Göğüs derinlik endeksi : Göğüs derinliği x 100 / Cidago yüksekliği
7 ) Kaburga bükeylik endeksi : Arka göğüs genişliği x 100 / Göğüs derinliği
Kısmi proporsiyon endeksleri grubu
8 ) Göğüs kafesi uzunluk endeksi : Göğüs uzunluğu x 100 / Vücut uzunluğu-sağrı uzun.
9 ) Göğüs kafesi endeksi : Göğüs derinliği x 100 / Göğüs uzunluğu
10 ) Sağrı genişlik endeksi : Arka sağrı genişliği x 100 / Ön sağrı genişliği
11 ) Orta sağrı genişlik endeksi : Orta sağrı genişliği x 100 / Ön sağrı genişliği
12 ) Baş uzunluk endeksi : Baş uzunluğu x 100 / Cidago yüksekliği
13 ) Baş genişlik endeksi : Baş genişliği x 100 /
Baş uzunluğu
Cidago yüksekliği ; cidagonun en yüksek noktasıdır.
Sırt yüksekliği ; son sırt omurunun ( processus spinalisin ) ucu .
Sağrı yüksekliği ; acez omurlarının en yüksek noktası .
Kuyruk sokumu yüksekliği ; kuyruğun başladığı nokta.
Vücut uzunluğu ;omuz ucunda (atriculus huneri ) oturak yumrusu ucuna ( tuber ichii) kadar meyilli bir hattır.
Kürekler arkası genişliği ; kürek kemiği arkasında bir taraftan öte tarafa kadar kaburga genişliği
Kalça yumruları arası ( harkafa ) genişliği ;iki taraftan kalça yumruları ( tubercoxae ) arası .
Orta sağrı ( hafsala ) genişliği ; iki taraftan kalça oynağındaki çıkıntı noktaları (trochanter majör posterior) arası mesafe
Oturak yumruları arası ( ilye ) genişliği ; iki taraftaki kemiklerinin çıkıntı noktaları ( tuber ichii ler) arası .
Ön göğüs genişliği ; omuz uçlarının dış noktaları (atriculus humeri ) arası .
Göğüs derinliği ; kürek kemiği arkasında cidagonun en yüksek noktasından göğüs kemiğine kadar olan mesafe .
Göğüs çevresi ; Kürekler arkasından göğüs çevresi ölçü şeridi ile alınır.
İncik çevresi ön ( veya bazen arka ) inciklerin ( metacarpus ) en ince yerinden alınır.
Ne zaman ölçü alınmalı sorusuna cevap verilecek olursa, kısaca, ölçü alma zamanının gereksinmeye göre düzenleneceği söylenebilir. Yetiştiriciler damızlıkçı işletme olarak çalışıyorlarsa ve başarılı olmak istiyorlarsa , önce doğumda sonra sütten kesimde olanaklar el verirse 6 aylık ve yaşında ölçü alabilirler. Bu ölçüler yetiştirdikleri hayvanların normal olup olmadığı konusunda kendilerine bilgi verilir.
Daha sonra ilk aşımda bir tartım ve doğumda ölçüm alınabilir. Boğalar için doğum 3-6 ve 12 aylık ölçümlerle aşımda kullanılmaya başlandığı zaman veya 24 aylıkken yapılabilir. Bu konuda son söylenecek fakat o derece önemli olan husus hayvanların tartılmalarıdır. Hayvanları ölçmek zor ve külfetli olabilir. Ancak her modern işletmede bir kantar bulunmalı ve yetiştirici gelişmeyi izlemek için en fazla gayreti göstermelidir. Hayvanların canlı ağırlıkları işkembelerinin boş veya dolu olmasına göre değiştiğinden, en doğru şekilde canlı ağırlık tartabilmek için sabah sulanmadan ve yemlemeden önce tartım alınmalıdır. Kantar olmadığı durumda sığırlar için hazırlanmış özel şeritler kullanılabilir (Çizelge 1)
Çizelge 1. Holştayn ırkı için göğüs çevresindan canlı ağırlık tahmini
Göğüs çevresi(cm) Dişi Erkek Göğüs çevresi(cm) Dişi Erkek 66 36 36 148 268 268 68 38 38 150 275 275 70 39 39 152 288 288 72 42 42 154 296 296 74 43 43 156 309 309 76 46 46 158 323 323 78 48 48 160 332 332 80 51 51 162 346 346 82 55 55 164 355 355 84 58 58 168 369 369 86 62 62 170 379 379 88 65 65 172 394 394 90 69 69 174 410 410 92 73 73 176 420 420 94 76 76 178 437 437 96 81 81 180 448 448 98 84 84 182 464 464 100 90 90 184 476 476 102 95 95 186 493 493 104 101 101 188 511 511 106 108 108 190 522 522 108 112 112 192 542 542 110 120 120 194 553 112 125 125 196 571 114 133 133 198 583 116 138 138 200 602 118 147 147 202 622 120 155 155 204 634 122 160 160 206 654 124 169 169 208 666 126 174 174 210 685 128 183 183 212 698 130 188 188 214 717 132 197 197 216 736 134 206 206 218 749 136 212 212 220 768 138 221 221 222 781 140 227 227 224 800 142 238 238 226 813 144 245 245 228 832 146 256 256
