Dişi Dana ve Düvelerin Beslenmesi

Prof.Dr.Murat Görgülü

Çukurova Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü, Adana, 18.03.2011

Çoğu işletmede buzağılar sütten kesime kadar çok iyi bakılıp beslenirler. Fakat sütten kesimden sonra gelir getirmeyen grup olarak görüldüklerinden aynı itinayı göremezler. Oysa ineklerde süt veriminin sağlayacak olan meme gelişiminin büyük bir kısmı 3 aylık yaştan cinsi olgunluk yaşına kadar ve/veya 90-300 kg arasındaki dönemde gerçekleşmektedir. Bu dönemde yetersiz besleme cinsi olgunluk ilkine çiftklşeme yaşında gecikmeye  ve aşırı beslemede emme bezlerinin yağ doku ile işgal edilmesine neden olur. 3 aylık yaştan 10 aylık yaşa kadar, büyük sütçü ırklar (Siyah alaca gibi) için canlı ağırlık kazancı günde 700-800 g ve küçük sütçü ırklar için (Jersey gibi) günde 500-600 gramın üzerine çıktığında meme gelişiminde yağlanma olmaktadır.

Düve yetiştirmede hedeflenen canlı ağırlıklar

 Yetiştiricilerin genel yaklaşımı hayvanın çiftleştirme zamanının yaklaşması ile bakım beslemeyi iyileştirerek döl tutma şansını artırma yönündedir. Ancak dişi buzağının besleme düzeyinin yüksek tutulması hem hayvanın iskelet sisteminin iyi gelişememesine hem de aşırı yağlanmasına neden olarak döl tutma ve doğum güçlüğü  problemlerinin ortaya çıkmasına neden olabilmektedir. Zira iskelet sisteminin oluşumu ve büyümesi cinsi olgunluk yaşından önce gerçekleşir. Yeterli vücut ölçülerine ulaşamayan dişi danalar güç doğum yaparlar, az süt üretirler, buzağılama sonrası tohumlamaya iyi cevap veremezler, süt verim döneminde de hala büyümeye çalıştıklarından aldıkları yemi daha çok büyüme için kullanırlar ama sütten kesim öncesi ve sonrası daha dengeli beslenmiş çağdaşlarına ulaşmaları güçtür. Dişi danaların beslenmelerindeki asıl hedef ilk çiftleşme ve ilk buzağılama yaşında temsil ettiği ırka özgü istenilen vücut ağırlığı ve ölçülerine ulaşmalarıdır. Siyah alacalar için ilkine çiftleştirme ağırlığı 360-380 kg’dan aşağı olmamalıdır. Siyah Alacalar için ülkemizde ergin canlı ağırlık 600 kg olarak kabul edilebilir.  

 Dişi danaların beslenmesinde dikkat edilecek hususlar

• Dişi danalar cüsseye göre gruplandırılmalıdır. Özellikle kısıtlı yemleme yapıldığından iri olanlar küçük olanların yemlerini tüketirler.
• 3–12 aylık yaşlarda dişi danaların günlük canlı ağırlık artışları 600–800 gram arasında olmalıdır.
• Düvelerin beslenmelerinin ve gelişimlerinin istenen düzeyde olup olmadığını izlemek için 3 veya 6 aylık aralarla kontrol tartımları yapmak gerekir.
• Özellikle 6–12 aylık yaş dönemlerinde aşırı beslemeden kaçınılmalıdır (800 g üzerine çıkılmamalıdır). Aksi halde meme dokuda yağlanma şekillenebilir ve bu durum daha sonra yapılacak yem kısıtlaması ile giderilemez.
• Cinsi olgunluk, ergin canlı ağırlığın %40’ına ulaştıktan sonra gerçekleşmekte, ilk çiftleşme çağına ise ergin canlı ağırlığının %60’ına ulaştıktan sonra erişmektedir.
• Bir inek ergin canlı ağırlığına ancak 4. laktasyonda ulaştığından, ilk buzağılamada düveler ergin canlı ağırlıklarının %80-85’ini yakalamalıdırlar.
• Sağrı yüksekliği ve genişliği dişi danalarda kemik gelişimi, kolay doğumun ve süt verim döneminde iştahın göstergesidir. Siyah Alacalar için önerilen sağrı yüksekliği ilk tohumlamada 135 cm, ilk buzağılamada 147 cm’dir.
• İlk buzağılama yaşında düveleri yağlandırmadan 400 kg yerine 500 kg canlı ağırlığa ulaştırmak süt veriminde ciddi artış sağlar. Zira iri hayvan daha fazla yem tüketebilmekte, ayrıca düşük canlı ağırlıklı hayvanlara göre büyüme gereksinmesi daha az olduğundan aldığı fazla besin maddelerini de süt verimi için kullanabilmektedir.
• Doğuma 60 gün kala düveler kuruya çıkarılan inekler gibi beslenebilir. Ancak mümkünse onlardan ayrı tutulmalıdır.
• Gebe düvelerin rasyonunda tuz miktarını sınırlandırmak gerekir. Yoksa hayvanlarda meme ödemleri artabilir.

Çizelge 2. İri yapılı Irklarda yaşa göre vücut ağırlığı (kg) ve ölçüleri (cm)

 Dişi danaların besleme programı

• 3-4 aylık dişi danalargünde 2-3 kg  iyi kaliteli kuru ot  ve 2 kg  %18 ham protein içeren 2600 Kcal ME içeren buzağı büyütme yemi yeterlidir.
• 5-6 aylık dişi danalargünde 3-4 kg iyi kaliteli kuru ot ve 2-3 kg %16 ham proteinli ve kg’ında 2600 Kcal ME içeren buzağı büyütme yemi ile beslenmeli ya da 2-3  kg iyi kaliteli kuru ot + 1 kg mısır silajı + büyütme yeminden 2-3 kg verilebilir.
• 7-12 aylık dişi danalargünde 5-8 kg kuru ot ve %16 ham proteinli ve kg’ında  2600 Kcal ME  içeren düve yeminden 2-3 kg yedirilmeli  ya da 3-4 kg  kuru ot + 2 kg mısır silajı + %16 ham protein içeren düve yeminden 2-3 kg yedirilmelidir.
• 13-20 aylık gebe düveleriçin, 9-15 kg yeşil ot (ya da 9-10 kg mısır silajı) ile birlikte 2-3 kg  %16 ham proteinli 2700 Kcal ME’li düve yemi ile beslenebilir.
• İlk buzağılamaya 60 gün kala düveler günlük 10–14 kg havada kuru yem (kuru ot, silaj + kesif yem karışımı, ilk ay düve yemi, son ayda süt yemi) ile beslenmelidir.