Kurudaki Ve Geçiş Dönemindeki İneklerin Beslenmesi

Prof.Dr.Murat Görgülü

Çukurova Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Zootekni Bölümü, Adana, 18.03.2011

Kuruya çıkarma, süt ineğin bir sonraki laktasyon dönemine hazırlanması, buzağının sorunsuz bir şekilde doğması ve gürbüz buzağılara sahip olmak için sağıma son verilmesidir. Kuruya çıkarılacak ineğin vücut kondisyonu 3.5-3.75 olmalı ve doğumda vücut kondisyonu 3.5-4.0 arasında olması sağlanmalıdır. Süt ineklerinin meme bezlerinin yenilenmesi için gerekli süre en az 40 gündür ancak süt salgılamanında doğumdan 2 hafta önce başladığı dikkate alındığında buzağılamadan 60 gün önce kuruya çıkarılması gereklidir. Kuru dönemin 60 günden daha uzun tutulması süt verimini artırmazken vücut kondisyonunun yükselmesine ve hayvanın yağlanmasına yol açacağından doğum problemlerine ve doğum sonrası metabolik problemlere (eşin düşmemesi, asidoz, şişme, doğum felci,  ketozis gibi.) yatkın hale getirebilir.

KURUYA ÇIKARMA: Sağılan hayvanların sağımına son verme işlemine kuruya çıkarma denir.Hayvanlar yüksek verimli olsalar bile doğuma 60 gün kala sağıma aniden son vererek kuruya çıkarılmalıdır. Pratikteki uygulamalarda kuruya çıkarma son sağımda  memenin sağılarak iyice boşaltılması ve memeye  kuru dönem antibiyotikleri uygulanarak memenin mühürlenmesi ile yapılır. Ancak doğuma 60 gün kaldığı halde hala yüksek verimli (>15 kg/gün) olan ineklerde aşağıdaki şekilde bir uygulama önerilebilir.

•  Verilen kesif yem hayvan kuruya çıkartılmadan 1-2  hafta önce  (buzağılamaya 70-80  gün kala) azaltılır. Süt verimi hala yüksekse su teminide sınırlanabilir.
•  Böylece süt verimi düşer ve 1 hafta sonra süt sağımı durdurulur.

 Kurudaki İneklerin beslenmesinde dikkat edilecek hususlar

• Kuru dönemde ineklerin arzulanan kondisyona gelmesi, buzağının sağlıklı gelişmesi, yeterli ağız sütü üretilebilmesi için  hayvanlar canlı ağılrıklarının %0,5-1’i kadar kesif yem (3-6 kg/gün) almalıdırlar.
• Kaba yem kalitesi düşük olduğunda fazla miktarda kesif yem kullanımı gerekebilir.
• Kurudaki ineklerde kuru madde tüketimi canlı ağırlığın %2 si düzeyinde tutulmalı ve canlı ağırlığın %1’i düzeyinde partikül boyutu uzun olan kaba yemler kullanılmalı, aksi halde doğum sonrası şırdan kayması vakalarına rastlanabilir.
• Kaba yemler buğdaygil ağırlıklı olmalı zira baklagillerde mevcut olan yüksek kalsiyum oranı kan kalsiyumunu yüksek tutarak süt humması riskini arttırır.
• Serbest olarak mısır silajı ile yemlemeden kaçınılmalı, mısır silajı yüksek enerji içeriğinden dolayı karaciğer yağlanmasına, aşırı kondisyona ve ayrıca küçük partiküllü olmasından dolayı da şırdan kaymasına sebep olabilir.
• Kalsiyum tüketimi en fazla günde 80 g, fosfor tüketimi günde 35–40 g ile sınırlanmış olmalıdır.
• Rasyonun vitamin A, D, E ve selenyumca desteklenmesi buzağı yaşama gücünü artırır, sonun atılamama ve mastitis olma riskini azaltır.
• Tuz tüketimi özellikle düvelerde meme ödemi riskini azaltmak için günde 30 gr düzeyinde sınırlandırılmalıdır.
• Kurudaki inekleri %70-80 kaba yem içeren rasyonlarla beslemek mümkündür. Ancak kuruya çıkarılan ineğin vücut kondisyonu ve kaba yemin kalitesine göre normalde önerilen 2-3 kg kesif yem miktarı daha yüksek tutulmalıdır.
• Kuru dönemde rasyon kalsiyum düzeyinin ve diğer alkalilerin yüksek olması doğum felci rizkini artırmaktadır. Kuru dönem için hazırlanacak karmalar bu nedenle özellikli olmalıdır. Bu karmalar kuru dönem yemi olarak tanımlanmakta ve anyonik tuzlarla hazırlanmakta ve vitamin mineral içerikleri mevcut duruma gore ayarlanmaktadır.
• Kuru dönem yemlerinde anyonik tuzların (Magnezyum sülfat, Kalsiyum sülfat, Kalsiyum klor, Amonyum klor gibi) kullanılması süt humması riskini düşürür.
• Katyon anyon dengesi kuru dönem yemlerinde -50, -150 meq/kg aralığında olmalıdır. (Rasyon katyon anyon dengesi RAKD=(434Na+256K)-(282Cl+624S) şeklinde hesaplanabilir).

Doğumun yaklaştığı dönem (buzağılama öncesi  3 hafta)

• Kurudaki ineğin doğuma ve laktasyona hazırlandığı dönemdir.
• Bu dönemde işkembe florası laktasyonun başlaması ile rasyona girilecek olan yüksek düzeydeki kesif yeme hayvanın aşamalı olarak alıştırıldığı dönemdir.  Bu nedenle doğum 3 hafta kaldığında süt yemi verilmeye başlanmalı ve verilen süt yemi yavaş yavaş (1 kg/gün) artırılarak 7-8 kg yem alması sağlanmalıdır.
• Böylece hayvanın yüksek enerjili rasyonlara daha erken alışmasını sağlanacağından laktasyonun başındaki muhtemel ketozis riski de azaltılabilir.

 Geçiş dönemde besleme kuralları

• Geçiş döneminde verilen süt yemi hem ineklerin kondisyon kazanmasına katkıda bulunur, hem de fötal gelişimin yoğun olduğu bu dönemde yüksek protein ile fötal gelişim için gerekli proteini sağlamış olur.
• Eğer doğum sonrası farklı kaba yemler kullanılacaksa doğum öncesi bunların kullanılmaya başlanması önerilir.
• Kurudaki hayvanlar partikül boyutu büyük kaba yemi canlı ağırlığın %1’i düzeyinde almaya devam etmelidir. Bu şırdan  kayma riskinin minimize edilmesine yardımcı olacaktır.
• Süt hummasına yatkın olan ineklerde Ca tüketimi günlük 50 g’ın altında tutmak gerekir. Bu bağırsaklardan Ca emilimini ve kemiklerden Ca mobilizasyonunu gerçekleştiren hormonal sistemin aktive olmasına yardım eder.
• Meme ödemleri önemli bir sorunsa rasyondan tuz çıkarılmalıdır. Bu durum daha çok düvelerde sorun yaratabilir.
• Doğumdan 3-7 gün önce başlayarak 250-500 g propilen glikolün hayvanlara içirilmesi yağlı karaciğer sendromunu ve ketozis riskini minimize eder. Hayvanlar kesif yeme karıştırılan propilen glikolü tüketmezler. Sulandırılıp içirilmesi daha uygundur.
• Kuru dönem yemlerinde istenen düzeyde Vitamin A, D E ve Se takviyesi bulundurulması sağlıklı buzağı elde edilmesine,  metritis, sonun atılamaması ve mastitis vakalarında da azalmaya yardımcı olur.