Doç.Dr. Serap GÖNCÜ

Süt sığırcılığının en önemli problemlerinden birisini meme yangıları (mastitis) oluşturmaktadır. Yetiştirici, bu rahatsızlığı ineğin memesinde şişme, kızarıklık ve sütün yapısında meydana gelem bozukluklarla (gözle) fark edebilmektedir. Bu tip mastitis vakalarında veteriner müdahalesi ile gereken tedavi yapılmaktadır. Eğer bu yapılmaz ise o memenin körelmesi ve hatta sürüdeki diğer ineklere bulaşarak sürü problemi olarak karşımıza çıkması da mümkündür.

Ancak mastitis, memede şişme kızarıklık ve sütün yapısında gözle görülebilen değişiklikler vermeden de gizli olarak seyredebilmektedir. Ancak bu tip mastitiste sütün yapısında, yapılacak bazı testlerle belirlenebilecek değişiklikler olmaktadır. Ancak yetiştirici bu testleri bilmediği ve uygulaması bilgiye dayandığı için kullanamamaktadır. Bu nedenle bu tip mastitiste hızla gelişerek tedavi gerektiren mastitis tipine doğru hızla gelişmektedir.

Meme hastalıklarının gelişmesinde pek çok faktör söz konusu olup ineğin hassasiyeti de ayrı bir faktördür. Bu nedenle bireysel  süt örnekleri, somatik hücre sayısının takibi ile hassas olanların belirlenmesi mümkün olmaktadır.

Sütte Bulunan Hücreler

Normalde sütte bulunan hücreleri genel olarak

  • Memenin salgı dokusundan yaşlanıp atılan epitel hücreler
  • Memede gelişen herhangi bir enfeksiyona karşı kandan süte geçen lökositler olarak sınıflandırılabilir.

Somatik hücre olarak tanımlanan hücrelerin büyük çoğunluğu (98-99) lökositler (beyaz kan hücreleri) meydana getirmektedir. Epitel hücreler normal vücut hücreleri olup meme salgı dokusunda zamanla yaşlanıp atılan hücrelerdir. Beyaz kan hücreleri ise vücudun savunma mekanizmasının bir parçası olup vücutta hasar görmüş kısımların tamirine yardımcı olurlar.

 Sütteki Somatik Hücre Sayısının Belirlenmesi

Sütte bulunan somatik hücreler temel olarak mikroskopla sayılmaktadır. Ancak bu iş uzmanlık gerektirdiği ve zaman alıcı bir iş olduğu için son yıllarda çeşitli elektronik metotlar da geliştirilmiş bulunmaktadır.

 Sütteki somatik hücre sayısını etkileyen faktörler

SHS yi etkileyen pek çok faktör söz konusudur. Bu faktörlerden bir veya birkaçının kombinasyonu memede yangı meydana getirerek somatik hücre sayısının yükselmesine neden olabilmektedir.

  • Meme bezlerinin yangılı hastalıkları
  • İneğin yaşı ve laktasyon dönemi
  • Stress ve mevsim
  • Meme yaralanmaları
  • Diğer indirekt etmenler

 Mastitis Nedeniyle Meydana Gelen Kayıplar

Mastitise bağlı kayıplar bir inek için yıllık ortalama 200 dolar cıvarında olup Nebraska’da yıllık toplam kayıp 20 milyon dolar civarındadır (Keown, 1987). Bu kayıpların hepsi sadece azalmaya bağlı (%70) olmayıp çeşitli diğer bazı masrafları da içermektedir. 200 dolar masraf inek başına yıllık masraf olup bunun bir sürüde yayılma göstereceği dikkate alınırsa kayıplar çok daha önemli boyutlara taşınmaktadır. Sütte SHS düzeyleri ve süt veriminde kayıp miktarları Çizelge 1’de verilmiştir.

Çizelge 1. SHS düzeyleri ve süt verimlerinde kayıplar*

SHS/ml *100                        Günlük Kayıp (kg)                              Yıllık Kayıp (kg)

0-17                        —                                                             —

18-34                                     —                                                             —

35-70                                     —                                                             —

71-140                                   3                                                              900

141-282                                 7                                                              1800

283-565                                 10                                                           2600

566-1130                              13                                                           3500

1131-2262                            17                                                           4400

*sayılar yuvarlanarak verilmiştir.

Çizelge 1’den anlaşılabileceği gibi sütte SHS nın artması ile kayıp miktarıda artış göstermektedir. Özellikle bir milyonun üzerinde somatik hücre sayısı söz konusu ise yılda 4400 kg lık bir kayıp söz konusudur. Bu bir işletme için azımsanabilecek veya göz ardı edilebilecek bir rakam değildir.

 Somatik Hücre sayım Aralığı ve Örnekleme Şekli

  • İşletmenin Süt Toplama Tankından Alınan Örnekte

Bir işletmeye, belirli aralıklarla gidilerek süt toplama tankından örnek alınması ve bu örnekten o sürünün meme sağlığının durumu hakkında fikir vermesi açısından faydalıdır.

  • İneğin Sütünün Toplandığı Kovadan Alınan Örnekte

Bu metot, yüksek somatik hücre sayılı ineklerin tespit edilmesinde en iyi yoldur. İneğin sağıldığı kovadan alınan örnek o ineğin SHS değerini verecektir.

  • İneğin Her Bir Meme Başından Alınan Örnekte

Karmak sütten somatik hücre sayısının kullanımındaki bir dezavantaj hangi meme lobu veya meme loblarının enfekte olduğunun belirlenememesidir. Eğer ineğin her bie meme lobundan ayrı ayrı örnek alınıp SHS belirlenmişse buna meme lobu SHS adı verilir.

İşletmede üretilen sütün Sınıflandırılmasında Kullanımı

 Sütte bulunan somatik hücreler meme sağlığının ve elde edilen sütün kalitesinin bir göstergesi olarak kabul edilmektedir.  Bugün Avrupa ülkelerinin hemen hepsi gerek tüketicinin kullanımına sunulan süt olsun gerekse süt  işleme endüstrisinde işlenmek üzere gelen sütler için standartları oluşturmuş durumdadır. Bu standartlar arasında SHS değeri uzun süredir yerini almış ve kaliteli ve sağlıklı süt üretimi konusunda rutin uygulanan kontrol metotları arasına girmiştir. Standart olarak her bir ülke kendi koşulları için en uygun ve kabul edilebilir eşik düzeylerini tespit etmiş ve bu eşikleri aşan yetiştiricisine ürettiği  sütün kalitesine göre prim veya ceza uygulamalarından hangisini kabul etmiş ise onu uygulamaktadır (Çizelge Ek.5.1.).

 Çizelge 2. Bazı Avrupa Ülkelerinde Sütte Somatik Hücre Sayısı ve Buna Karşı Uygulamalar  

Ülkeler Uygulama Eşik Değeri (SH/ml)    Fiyat Düzenlemesi(Süt/kg)
DanimarkaCeza  <500.000      I. Sınıf 0 sent
            500.000-1.000.000II. Sınıf 0.2 sent
           1.000.000-2.000.000III. Sınıf 0.6 sent
              >2000.000     IV. Sınıf 1.2 sent
Holanda Ceza 1.000.000      2 kez üs tüste aşıldığında 1.0 sent
İsviçre Ceza  350.000       5 kontrolün 4’nde aşıldığında 0.6 sent
                            10 kontrolün 8’nde aşıldığında 1.9 sent
                            15 kontrolün 12’nde aşıldığında 3.2 sent
Almanya Ceza  750.000          3 kontrolün 2 sinde aşıldığında 1.1 sent
Norveç  Ödül  250.000          A sınıfı 0.8 sent

Avrupa Birliği, diğer süt mamüllerine olduğu gibi taze ve işlenmiş sütün hiyjen ve sağlıklı olması için üretim ve pazarlamasına dair düzenlemeler getirmiştir. İngiltere’de ilk düzenlemeler ocak 1994 yılında getirilmiş olup bu düzenleme ile ilk aşamada sıvı olarak tüketilen sütün 400,000 SH/ml den fazla işlenecek olan sütün ise 500,000 SH/ml den fazla olmaması gerektiği bildirilmektedir. Bu uygulamanın son aşaması ise temmuz 1997 yılında uygulanacaktır. Bu aşamada ml de 400,000 den fazla SHS olan sütlerin hem sıvı olarak tüketilmesi hem de süt işleme endüstrisinde kullanılması hukuki yasaklamaya tabii tutulacaktır. Bunun sonucu olarak değişik süt işleme tesislerinin yüksek somatik hücre içeren sütlere uyguladıkları müeyyideler uygulamaya girecek ve bütün üreticiler böylece 1997 yılından önce Avrupa Birliği standartlarını sağlamış olacaklardır.

 Hasta Hayvanların Seçilip Sürüden Ayıklanmasında Kullanımı

Sürüde sürekli olarak problem yaratan ineklerin elimine edilmesinde de bir metoddur. Böylece ilk etapta mastitisli ineğin sütü sürü sütünden ayrılarak işletmenin ortalama SHS değeri düşürülmektedir. Ancak yeni bir ineğin bunun yerine konulma zorunluluğu ve bununda  mastitisli olma ihtimali nedeniyle maliyeti yüksek bir metottur. Buna ek olarak, pazarda satılan ineklerin çok azı yüksek süt verimli ve hastalıktan arı olabilmektedir. Ayıklama kararı iki veya üç test üst üste yüksek SHS gösteren inekler için kullanılır ancak bundan önce diğer bazı kriterlerde dikkate alınmalıdır.

  • Bu durumda bulunan ineklerin sayısı
  • Herbir hayvanın sahip olduğu mastitis probleminin  miktarı
  • Bakteriyolojik sonuçlar
  • Süt verimi
  • Döl verimi
  • Genel sağlık durumu
  • İkame edilecek ineğin kaynağı

Buradan anlaşılabileceği üzere bir inek yüksek hücre sayısına sahip olduğu için hemen ayıklanmaz bundan önce etmen mikroorganizma belirlenip ona göre elimine etme yolları aranmaktadır. Mesela eğer etmen mikroorganizma strep. agalactiae ise tedavi olumlu sonuç verecektir. Bu durumda sürü somatik hücre sayısının düşürülmesi amacıyla ayıklama metodunun kullanılması oldukça pahalıya mal olacaktır. Ancak eğer etmen Staph. aureus ise o zaman ayıklama en etkili çözüm olacaktır.

Sonuçlar

Sütün kaliteli ve sağlıklı olması hem üreticiyi hem de tüketiciyi ilgilendiren bir konudur. Yurtdışında, bugün pek çok satıcı düşük somatik hücre sayılı (kaliteli) süte prim ödemektedir. Aynı şekilde yüksek SHS sayılı sütü olduğu belirlenen işletmenin sütü alınmamakta ve önlem alması için uyarılmaktadır. Avrupa Birliğine üyeliğin böylesine önemli olduğu günümüzde süt sığırı yetiştiriciliğimizin de hazırlıklara başlaması SHS yapabilecek şekilde gerek bölgesel gerekse ülkesel düzenlemelere gidilmesi gerekmektedir. Türkiye’de bir yetiştirici için yukarıda açıkladığımız işlemleri sürekli olarak yapmak oldukça zor bir iştir. Bu gibi işlemleri yurtdışında hayvancılık organizasyonları üslenmiş durumdadır. Ülkemizde hayvancılıkta örgütlenme konularına yoğun olarak ağırlık verildiği günümüzde bu gibi organizasyonların bu konuya da programlarında yer vermesi hem yetiştirici hem de organize eden kuruluş için faydalı sonuç verecektir. Çünkü yüksek somatik hücre sayısı süt veriminde azalmaya delalet ediyorsa bunun düşürülmesinde o kadar paranın cepte kalması anlamına gelmektedir.

CEVAP VER

Lütfen yorumunuzu giriniz!
Lütfen isminizi buraya giriniz